Cúng tất niên gồm những gì? Cách chuẩn bị mâm cúng chu toàn

Tất niên là dịp để các thành viên trong quây quần , đoàn tụ chuẩn bị đón chào một năm mới. Cũng là nghi thức để tri ân đất trời, thần linh và tổ tiên đã phù hộ cho mọi người trong năm qua. Bởi vậy, mâm cúng tất niên vô cùng quan trọng và bản sắc văn hoá của từng vùng miền mà sẽ có sự khác biệt nhất định. Vậy mâm cúng tất niên gồm những gì, chuẩn bị sao cho chu toàn? Hãy cùng tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây để được giải đáp.

Ý nghĩa của nghi thức cúng tất niên

Tất niên là một nghi thức truyền thống được lưu truyền trong suốt bao đời nhằm đánh dấu sự kiện kết thúc một năm cũ và chuẩn bị đón chào năm mới sắp sang. Trong ngày này, tất cả mọi gia đình tại Việt Nam đều nô nức chuẩn bị cho tiệc cúng tất niên. Không đơn thuần là bữa ăn bình thường, nghi thức này mang theo một tư tưởng truyền thống hết sức sâu sắc của ông cha ta.

Theo quan niệm xa xưa, cúng tất niên là thời khắc các gia đình rước ông Công ông Táo về trần gian tiếp tục cai quản chuyện bếp núc. Nghi thức bày tỏ bày tỏ lòng hiếu thảo của con cháu với ông bà tổ tiên và thành kính với thần linh đã phù trợ trong suốt năm qua, thể hiện cho truyền thống tốt đẹp “uống nước nhớ nguồn”. 

Ngoài ra, cúng tất niên cũng là dịp để các thành viên trong gia đình được sum vầy, gắn bó với nhau sau một năm bôn ba xa nhà. Đồng thời, mang theo những mong ước về những điều tốt lành, hạnh phúc và thành công sẽ mỉm cười với chúng ta trong năm mới. 

Sau khi ăn xong, tất cả mọi muộn phiền, bất hạnh, không vui trong năm cũ sẽ được xóa bỏ hoàn toàn. Chuẩn bị sẵn sàng đón chào một năm mới với nhiều điều tốt lành, hanh thông sắp tới. Cúng tất niên thường được các gia đình tổ chức vào chiều 30 tháng chạp (hoặc 29 Tết nếu tháng đó không đủ 30 ngày) âm lịch hàng năm. Sau đó, tuỳ theo phong tục tập quán mỗi nơi mà quyết định có mời thêm bạn bè, người thân tới dự cùng gia đình hay không. 

Cúng tất niên gồm những gì?

Để chuẩn bị cho tiệc cúng tất niên, mỗi nhà đều sửa soạn một mâm cúng chu toàn, đầy đủ nhất. Theo thời gian, nghi thức cúng tất niên cũng được tối giản đi nhiều. Theo đó, mâm cúng không cần chuẩn bị quá cầu kỳ, tuỳ thuộc và nhu cầu của mỗi gia đình mà bày biện cho phù hợp là được. Tuy nhiên, khi bày biện các món đồ trên mâm phải có sự chỉn chu, thể hiện lòng tôn kính với thần linh và gia tiên. 

Về cơ bản khi chuẩn bị cúng tất niên, các gia đình đều chuẩn bị tới hai mâm cúng riêng. Trong đó, một mâm cúng tất niên dùng để ăn tối ngay sau đó, còn mâm còn lại để chuẩn bị khi giao thừa sắp sang. Tuy nhiên, vẫn có một vài gia đình gộp chung lễ cúng tất niên và giao thừa làm một. 

Dựa theo nghi thức cúng tất niên, mỗi một gia đình sửa soạn một mâm cúng theo truyền thống từng vùng. Sau đó, tuỳ vào văn hoá, tín ngưỡng địa mà thêm những vật dụng khác.

Lễ vật cơ bản trên mâm cúng tất niên bao gồm: gạo và muối; trà – rượu – nước lọc tinh khiết; bánh kẹo ngọt; cau trầu; bánh chưng hoặc bánh tét; chả lụa; chè, xôi, cháo trắng; gà luộc; tam sên (1 miếng thịt ba chỉ, trứng luộc, ba con tôm); Heo sữa quay; mâm ngũ quả, bình hoa; đèn, nhang; Giấy tiền vàng mã, thuốc lá. 

Trong đó, hương và đèn tượng trưng cho những vị tinh tú, kết nối trong âm dương ngũ hành. Đối với hương, gia đình nên chọn loại hương vòng để cháy được lâu và có phần thơm hơn. 

Đối với mâm cúng cỗ mặn cúng tất niên thường không thể thiếu món gà luộc. Ngoài ra, còn được bày biện đủ đầy, chu đáo với một số món đặc trưng như: canh măng, canh mọc, chả giò, nem rán, rau, bánh chưng,…. 

Cách chuẩn bị mâm cúng tất niên chu toàn

Cho dù bạn ở đâu, thuộc vùng miền nào thì trên mâm cúng tất niên vẫn phải có một số vật phẩm cố định theo phong tục của người Việt đó là: mâm ngũ quả, vàng mã, hương hoa, trầu cau, rượu, bánh chưng,… Những món ăn trong ngày tết được bài trí trang nghiêm lên ban thờ. Một số nơi còn trưng thêm hai câu đối đỏ, “gậy ông vải” (đôi mía tươi tốt, buộc với nhau trên ban thờ). 

Mâm cúng tất niên của từng miền

Đã là mâm cúng tất niên thì chắc chắn phải đầy đủ hơn ngày thường. Đồng thời, mang đậm nét đặc trưng trong văn hoá và phong tục của khu vực đó. Ví dụ như miền Bắc hay có món thịt đông, miến lòng gà, canh móng giò hầm măng. Miền Trung lại có món đặc trưng là gà bóp rau răm, thịt heo luộc, giá chua. Còn miền Nam hay có thịt kho tàu, gỏi tôm thịt,… 

Trước kia tại một số nơi bắt buộc phải chuẩn bị 6 bát và 8 đĩa. Tuy nhiên, nhiều năm trở lại đây các gia đình đã dần lược bớt chỉ làm những món phổ thông. Thay thế vào đó một số món ăn đặc sản hiện đại hoặc những món khoái khẩu của các thành viên trong gia đình.

Mâm cỗ cúng tất niên tại Miền Bắc

Mâm ngũ quả: Tại các gia đình miền Bắc, thường đặt nải chuối chuối xanh ở dưới cùng. Tiếp đến, người ta đặt quả bưởi hoặc phật thủ ở chính giữa nải chuối. Tuỳ vào cách chọn lựa trái cây theo từng nhà mà bày trí xung quanh sao cho hài hoà và đẹp mắt: cam, quýt, táo,…

Đồ lễ: vàng mã, hương đèn, hoa tươi,  trầu cau,trà rượu,…

Mâm cơm cúng: Thời khắc tất niên tại miền Bắc thường có tiết trời lạnh kèm theo những cơn mưa xuân. Do đó, mâm cúng tất niên của người Miền Bắc thường có một vài món ăn phù hợp với điều kiện thời tiết đó. Mâm cúng thường gồm những món sau: gà luôn nguyên con, chả, nem, giò, miến nấu lòng gà, bánh chưng, xôi gấc, canh móng giò (xương) hầm măng, thịt nấu đông, rau xào. Ngoài ra, bạn có có thể bổ sung một vài món ăn khác tùy vào sở thích của gia đình. 

Mâm cỗ cúng tất niên tại Miền Trung

Mâm ngũ quả: người miền Trung không quá cầu kỳ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, quan trọng nhất là lòng thành nên thường có gì cúng nấy. Mâm ngũ quả ở đây thường có: mãng cầu, chuối, sung, đu đủ, dừa, xoài,….

Đồ lễ: Hương hoa, đèn nến, giấy tiền vàng mã, cau trầu, trà, rượu.

Mâm cơm cúng: Khác với miền Bắc, mâm cúng tất niên của người Miền Trung thường xuất hiện những món sau: giò lụa, miến Huế, gà bóp rau răm, đĩa thịt heo luộc, ram rán, măng khô ninh giá chua, dưa món củ kiệu… Bên cạnh đó, tùy theo bản sắc của từng khu vực mà linh hoạt thay đổi hoặc thêm các món cho phù hợp.

Ví dụ như người dân ở Quảng Bình thường chuẩn bị các món dưới đây khi cúng tất niên: xôi, thịt luộc, giò chả, cá rán, nem rán, sườn chua ngọt, mướp đắp, canh rau củ hầm, bán chung, bánh bột lọc, cháo trắng, trầu cau và hoa quả. 

Mâm cơm cúng tất niên tại miền Nam

Mâm ngũ quả: thường có những loại trái cây mang ý nghĩa như: mãng cầu, xoài, dừa, đu đủ và sung cho mâm ngũ quả nhà mình. Bởi khi đọc chệch sẽ thành “cầu vừa đủ xài” hoặc “cầu vừa đi sung”, mang hàm ý một năm may mắn, sung túc và đủ đầy.

Trong đó, xoài – dừa – đu đủ sẽ được đặt lên trước, sau đó mời bày những loại khác lên tạo thành hình ngọn tháp. 

Đồ lễ: hương, hoa tươi, đèn nến, trầu cau, trà, rượu và giấy tiền vàng mã.

Mâm cơm cúng: Tại khu vực miền Nam, mâm cúng tất niên gồm có: bánh tét, thịt lợn luộc, gỏi tôm thịt, củ cải ngâm nước mắm, giò chả, canh măng nấu, khổ qua nhồi thịt và món thịt kho tàu.

Cách bày trí mâm cúng tất niên

Nếu các gia đình không muốn chuẩn bị mâm cúng tất niên dạng mặc thì cũng có thể nấu món chay đơn giản. Thế nhưng vẫn không thể thiếu bánh chưng, xôi và chè – món ăn mang đậm nét truyền thống Việt Nam khi cúng tất niên. 

Mỗi gia đình sẽ có cách bài trí mâm cúng khác nhau, tuy nhiên dù là mâm cúng mặn hay chay thì vẫn phải đặt trên một chiếc bàn con (bàn thờ phụ) ở dưới bàn thờ chính.

Trên bàn thờ chính, gia chủ để đặt hoa tươi, trái cây và một ít vàng mã mang tính tượng trưng. Cũng có thể để thêm bánh chưng, vài đĩa xôi và chè cùng mâm cỗ mặn trên bàn thờ chính. Nếu gia đình có người làm ăn xa, không ai về được mà vẫn muốn nhờ người cúng tất niên giúp tại quê nhà thì có thể chuẩn bị như vậy là được. 

Nhiều người thường cắm thêm “cành vàng lá ngọc” (vàng mã) trên bàn thờ cho thêm trang trọng. Tuy nhiên, đây lại là một lỗi cơ bản khi chuẩn bị mâm cúng tất niên, bởi vật này có chứa nhiều khí âm rất bất lợi. 

Đối với mâm ngũ quả trên bàn thờ gia tiên, gia chủ có thể chọn loại quả dựa theo mùa, tươi mới và không bị úng héo. Loại hoa quả giả bằng nhựa là những thứ không nên được thờ cúng. Lưu ý chọn những loại quả còn xanh và còn nguyên cuống để trưng bày được lâu hơn. Mâm ngũ quả không nên đặt ở giữa bát hương bởi nó sẽ chắn mất trục khí chính. Gia chủ nên đặt ở hai bên sao cho cân đối, hài hoà. 

Tương tự với hoa trên bàn thờ cũng vậy, chỉ nên chọn hoa tươi chứ không được dùng hoa giả, hoa nhựa trên mâm cúng tất niên. Nhiều người thường lấy lý do “miễn thành tâm là được” làm lý do bao biện cho việc chạy theo hình thức, khoe mẽ với người ngoài. Nhưng lại không quan tâm tới chất lượng của hoa quả trên bàn thờ cúng tất niên.

Sau khi hoàn tất mâm cúng tất niên chu toàn, thường người đàn ông lớn tuổi trong nhà sẽ thắp nhang và đọc văn khấn để mời thần linh, gia tiên xuống trần ăn tết với gia đình. 

Thực tế, một số người khi chuẩn bị mâm cúng tất niên thường quá xa đà vào một số ý nghĩa tâm linh không cần thiết. Ví dụ như: không được chọn quả cam để thờ cúng bởi cam là “cam chịu” hay tổng số quả trên mâm phải hợp mệnh với gia chủ, nải chuối đếm mãi có quả lẻ mới chịu mua,… Đây là những suy luận có phần khiên cưỡng, nếu suy nghĩ quá đà sẽ chẳng còn loại quả nào để trang trí. 

Những ý lưu ý khi chuẩn bị mâm cúng tất niên 

Tương tự như các nghi thức cúng khác trong năm, cúng tất niên dù không cần quá cầu kỳ nhưng vẫn cần lưu ý một số điều như sau:

Trước khi tiến hành lễ cúng, các gia đình nhớ lau chùi bàn thờ sạch sẽ, tinh tươm. Sử dụng mâm ngũ quả, hoa tươi, hương đèn đầy đủ để trang trí bàn thờ. Dù cúng tất niên không cần quá phức tạp, sang trọng nhưng cũng không vì vậy mà chuẩn bị sơ sài, thiếu sót. Cỗ mặn hay cỗ chay vẫn phải đầy đủ các món đặc trưng cho ngày tết. Chế biến thơm ngon, đầy đặn và trang nghiêm để hiện lòng thành với thần linh cùng ông bà tổ tiên. 

Hiện nay, không ít người mang quan niệm “trần sao âm vậy”, do đó ngay sau khi cúng tất niên sẽ thực hiện thủ hoá vàng. Mục đích là để cho thần linh, tổ tiên có “tiền tiêu tết” và quần mới mới “đón tết”. Theo ý kiến của chuyên gia, việc hoá vàng rải rác sẽ mất rất nhiều thời gian bởi trong tết có nhiều lễ khác nhau. 

Tuy nhiên, việc đốt vàng mã ngay sau khi cúng tất niên cũng không vi phạm điều đại kỵ gì. Quan trọng nhất là làm sao để tâm của mình luôn cảm thấy bình an và thanh thản. 

Cách bài trí mâm cỗ cúng tân niên hết sức quan trọng. Tùy theo cách bố trí bàn thờ của gia đình mà tự có cách trưng bày hợp lý. Như đã đề cập, mâm cỗ nên được đặt trên một chiếc bàn con, ở phía dưới bàn thờ lớn. Trong đó, mâm ngũ quả cùng hoa tươi, vàng mã sẽ được đặt ở trên. 

Tất niên là bữa cơm sum vầy, đoàn tụ sau một năm làm việc vất vả, nhất là những người đi làm ăn xa. Do đó, nên có sự góp mặt đầy đủ của các thành viên trong gia đình. Hạn chế tối đa việc cãi nhau, xung đột, thay vào đó nên nói những tin vui và tốt lành. Như vậy thì bữa cơm mới phần ý nghĩa, thể hiện được sự sum họp, ấm cúng. 

Tất niên là một dịp lễ quan trọng đánh dấu kết thúc năm cũ và chuẩn bị một năm mới sắp sang. Mong rằng với những chia sẻ trên, gia chủ đã biết Cúng tất niên gồm những gì, Cách chuẩn bị mâm cúng chu toàn. Để từ đó, có thể chuẩn bị được đầy đủ và chính xác những lễ vật và món ăn cần thiết. Đồng thời, thể hiện được tấm lòng thành kính của chúng ta với thần linh và ông bà tổ tiên.