24 Tiết khí trong năm: Tên gọi, ý nghĩa, cách tính

Khi xem thời gian trên những tấm lịch treo tường, chúng ta thường bắt gặp cụm từ “tiết khí”. Theo đó, mỗi một năm sẽ có 24 khí tiết tương ứng với 4 mùa xuân, hạ, thu, đông. Thế nhưng không được mấy người hiểu chính xác cụm từ này có ý nghĩa gì? Cách tính của chúng như thế nào?

Đôi nét cần biết về tiết khí trong năm

Tiết  khí được sử dụng rộng rãi trong các công tác lập lịch thuộc nền văn minh Phương Đông như: Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam, Triều Tiên để đồng bộ hoá các mùa. Vậy Tiết khí thật ra là gì?

Tiết khí là gì? Có bao nhiêu tiết khí trong năm? 

Tiết khí thực chất là 24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo chuyển động của Trái Đất khi quay xung quanh mặt trời. Khi ta chia mặt phẳng thành 360 độ thì tương ứng mỗi một tiết khí cách nhau 15 độ. Ngày bắt đầu một tiết khí là những ngày mặt trời ở các vị trí toạ độ nhất định. 

Theo đó, trong một năm có 24 tiết khí theo lịch vạn niên. Đó là những ngày mà mặt trời nằm ở các kinh độ: 0°, 15°, 30°, 45°, 60°, 75°, 90°, 105°, 120°, 135°, 150°, 165°, 180°, 195°, 210°, 225°, 240°, 255°, 270°, 285°, 300°, 315°, 330°, 345° so với Trái Đất. 

Có 2 yếu tố làm ảnh hưởng tới khoảng cách giữa các tiết khí cạnh nhau:

• Quỹ đạo của Trái Đất không phải là hình cầu mà là hình elip (gần giống hình cầu), nên vận tốc di chuyển của Trái Đất trên quỹ đạo xung quanh mặt trời không phải là một số cố định. Do đó, khoảng cách tính thời gian giữa các tiết thường có chút chênh lệch từ 1-2 ngày.
• Thời điểm bắt đầu của một tiết khí trong ngày đầu tiên của tiết khí đó thường được làm tròn

Vì vậy, khoảng cách giữa 2 tiết khí gần nhau sẽ dao động trong khoảng 14-16 ngày. Ta có thể quan sát kỹ hơn bảng phân chia khí tiết trong hình dưới đây:

Ví dụ: ngày Lập Xuân là ngày 4 hoặc mùng 5 tháng 2 dương lịch. Khi đó, mặt trời nằm ở vị trí 315 độ trên mặt phẳng không gian của trái đất mà ta quan sát được. Sau ngày Lập Xuân, kéo dài đến ngày 19 hoặc 20 tháng 2. Khi ấy mặt trời đã chuyển sang vị trí 330 độ, có nghĩa là đã kết thúc tiết Lập Xuân bắt đầu bước vào tiết Vũ Thuỷ.

Có một điều thú vị rằng, hầu hết học giả tại Việt Nam đều cho rằng “tiết” và “khí” là 2 phần riêng biệt. Chúng luôn phiên đan xen lẫn nhau, cứ một “tiết” (trung khí)  là lại tới một “khí” (tiết khí), bắt đầu từ tiết lập xuân. Tuy nhiên, để cho dễ hiểu và ứng dụng thì ngày nay chúng ta vẫn thường gọi chung là tiết khí, hoặc ngắn gọn là tiết.

Phân loại 24 tiết khí trong năm

Theo cổ đại, 24 tiết khí tương ứng 24 mốc thời gian cụ thể và tương ứng với 4 mùa trong năm. Chúng được người xưa phân loại dựa vào 4 tiêu chí như sau:

• Biểu thị cho sự nóng lạnh thay đổi (hay sự luân chuyển của 4 mùa) gồm 8 tiết khí sau: Lập Xuân và Xuân Phân; Lập Hạ và Hạ chí; Lập thu và Thu Phân; Lập Đông và Đông Chí.
• 5 tiết khí: Tiểu Thử, Đại Thử, Xử Thử, Tiểu Hàn và Đại Hàn biểu thị cho sự thay đổi của nhiệt độ.
• Có 7 tiết khí phản ánh sự liên quan tới mưa (giáng thuỷ) gồm có: Vũ Thủy, Cốc Vũ, Bạch Lộ, Hàn Lộ, Sương Giáng, Tiểu Tuyết, Đại Tuyết.
• Kinh Trập, Thanh Minh, Tiểu Mãn, Mang Chủng là 4 tiết khí biểu thị cho sự vật, hiện tượng có tính chu kỳ ( vật hậu học)

Ý nghĩa 24 tiết khí đối với phong thuỷ và đời sống

24 khí tiết trong năm được ứng dụng rộng rãi trong phong thuỷ và đời sống thường ngày. Theo nhiều nguồn ghi chép, cách đây từ Triều Hán Trung Quốc đã biết ứng dụng 24 tiết khí cho việc sản xuất nông nghiệp. 

Bởi lịch tiết thường bắt đầu vào những ngày tương đối cố định theo lịch dương, lại phản ánh đúng với trạng thái tiết Trời và khí hậu. Vì vậy, người nông dân dễ dàng dùng lịch này để chuẩn bị canh tác trồng trọt theo thời tiết mỗi mùa. 

Ví dụ như vụ Xuân thường được gieo trồng vào tiết Vũ Thuỷ, phòng chống sâu bệnh vào tiết Kinh Trập, vào tiết Mang chủng thì bắt đầu thu hoạch,… 

Thậm chí, nhiều nơi vẫn duy trì thực hiện lễ cúng bái theo văn hoá nông nghiệp như lập xuân, lập hạ. Với ước mong một mùa màng thắng lợi, bội thu, mang lại sự sung túc cả năm. Bên cạnh đó, kết hợp lịch tiết trong chăn nuôi giúp phòng tránh dịch bệnh cho gia súc, gia cầm, thuỷ hải sản,..

Ngoài ra, 24 tiết khí trong năm cũng là sản phẩm văn hoá tinh thần được dân gian dày công mà kết lại. Nó còn là nguồn tham khảo hữu ích để mọi người xem được ngày tốt xấu. 

Còn đối với phong thuỷ, lịch tiết khí chiếm vai trò rất lớn trong việc xác định lá số tứ trụ, độ vượng suy ngũ hành trong các bộ môn phong thuỷ. Ví dụ như bát tự, tứ trụ, Quỷ cốc, Đồ hà lạc thư,… 

Tên gọi, ý nghĩa, cách tính của 24 tiết khí trong năm

24 tiết khí được đặt dựa trên dự báo của thiên văn, khí hậu và công tác sản xuất nông nghiệp của người nông dân. Vậy ý nghĩa thực sự và cách tính của 24 tiết khí này thế nào?

Tiết khí mùa xuân

Mùa xuân bao gồm 6 tiết khí theo thứ tự lần lượt là: Tiết Lập Xuân, tiết Vũ Thủy, tiết Kinh Trập, tiết Xuân Phân, tiết Thanh Minh và tiết Cốc Vũ.

Tiết Lập Xuân – Tiết khí thứ 1 trong 24 tiết khí

Tiết Lập xuân thường được bắt đầu từ ngày 4/2 hoặc 5/2 dương lịch hằng năm, khi kết thúc tiết Đại hàn. Và được kết thúc vào 18/02 hoặc 19/02 khi tiết Vũ Thuỷ bắt đầu. Tiết Lập xuân bắt đầu khi mặt trời đang ở vị trí 315 độ.

Ý nghĩa:  “Lập” trong tiết Lập Xuân có nghĩa là sự khởi đầu, xác lập. Còn “Xuân” chính là mùa xuân. Hiểu một cách đơn giản, Lập Xuân tức sự khởi đầu của một mùa xuân, đánh dấu bắt đầu của một năm mới.

Đây là thời điểm được “mong chờ” nhất năm để bắt đầu mọi điều may mắn và tươi mới. Đất trời hân hoan hoan, cây cối sinh sôi đâm chồi nảy lộc, vạn vật được bước vào chu kỳ mới cho sự sống của mình.

Tiết Vũ Thủy – Tiết khí thứ 2 trong 24 tiết khí

Tiết Vũ thuỷ thường được bắt đầu vào ngày 19/02 hoặc 20/02 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời chạm mốc 330 độ.

Ý nghĩa: Tiết Vũ Thuỷ thường được bắt đầu bằng những cơn mưa hạt nhỏ li ti. Khoảng thời gian này mưa nhiều, trời âm u ám, những con gió xuân cũng bắt đầu xuất hiện.

Độ ẩm và ánh sáng ánh sáng này phù hợp cho cây cối và muôn loài sinh sôi, phát triển. Tiết Vũ Thuỷ cũng khoảng thời gian thuận lợi để người nông dân cấy cày, bắt đầu một mùa vụ tươi tốt mới.

Do đó, đây được coi là thời gian đẹp cho việc động phòng hoa chúc. Âm dương cân bằng, thiên thời – địa lợi – nhân hòa là điều kiện lý tưởng cho việc thụ thai. Những cặp vợ chồng đang mong ngóng tin vui nên chủ động sinh con trong tiết Vũ Thuỷ.

Nếu sống tại Miền Bắc bạn sẽ cảm nhận được sự rõ rệt nhất của tiết khí này. Những cơn mưa liên tiếp xảy đến khiến tiết trời ẩm ướt và không có nắng để hong khô vạn vật. Đối với nhiều người, đây là kiểu thời tiết khiến họ vô cùng khó chịu bởi hiện tượng “nồm ẩm” đã bắt đầu xảy ra.

Tiết khí Kinh Trập – Tiết khí thứ 3 trong 24 tiết khí

Tiết khí Kinh Trập thường được bắt đầu vào ngày 06/03 hoặc 07/03 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 345 độ.

Ý nghĩa: “Kinh” trong Kinh trập có nghĩa là kinh động, làm thức tỉnh; “Trập” tức là sâu bọ, côn trùng. Kinh trập hiểu nôm na là mùa “sâu nở”, là lúc sâu bọ giật mình tỉnh dậy sau một giấc ngủ đông. Tiết trời khi này đã ấm áp, bầu trời xuất hiện cảnh tượng trong xanh, sáng sủa.

Chúng bắt đầu sinh sôi và phá hoại mùa màng vụ xuân của người nông dân.  Chính vì vậy, nhà nông cần tiến hành các biện pháp phòng trừ sâu bệnh để mùa màng bội thu. Bên cạnh đó, tiết Kinh Trập cũng là thời gian để phòng tránh các bệnh tật cho gia súc và gia cầm. Mọi công tác vệ sinh chuồng trại, khử khuẩn cần được tiến hành ngay.

Tiết Xuân Phân – Tiết khí thứ 4 trong 24 tiết khí

Tiết Xuân Phân được bắt đầu từ ngày 21/3 hoặc 23/3 theo lịch dương hằng năm khi kết thúc tiết Kinh Trập. Và được kết thúc vào ngày 05/04 (hoặc 06/04) khi tiết Thanh Minh bắt đầu. Tiết Xuân Phân bắt đầu khi mặt trời đang ở vị trí 0 độ.

Ý nghĩa: Theo nghĩa Hán Việt, Xuân Phân nghĩa là điểm giữa mùa xuân. Lúc này âm dương hài hoà, mặt trời ở chính giữa đường xích đạo, ngày và đêm bằng nhau ở cả 2 nửa bán cầu. Tiết Xuân Phân được coi là tiết khí mở đầu cho mùa xuân ở bắc bán cầu.

Đây là thời điểm kỳ thích hợp cho những việc trọng đại liên quan tới đời người như: cưới xin, khai trương, xây sửa nhà cửa,…

Tiết Thanh Minh – Tiết khí thứ 5 trong 24 tiết khí

Tiết khí Thanh Minh thường được bắt đầu vào ngày 05/04 hoặc 06/04 theo lịch dương hằng năm, lúc này mặt trời đang chạm mốc 15 độ.

Ý nghĩa: Thanh Minh là khoảng thời gian mà tiết trời trong sáng và thanh khiết nhất. Không còn những cơn mưa phùn của mùa xuân, bầu trời trở nên sáng sủa và quang đãng. Thời tiết ấm áp, cây cỏ và vạn vật bắt đầu bước vào giai đoạn sinh trưởng và phát triển gọi là thanh minh.

Có lẽ chúng ta đã quá đỗi quen thuộc với câu thơ :“Thanh Minh trong tiết tháng ba, Lễ là tảo mộ, hội là Đạp Thanh”. Nhắc tới Thanh Minh là nhắc tới tục tảo mộ đầu năm để tưởng nhớ ông bà, tổ tiên. 

Đây từ lâu đã trở thành một nét đẹp gắn liền với đạo đức và bổn phận của người Việt Nam. Nguyên nhân là bởi thời tiết tốt khiến cây cỏ tốt tươi trùm lên khắp mộ, cần phải cắt tỉa, tảo mộ để mộ phần người đã khuất thêm đẹp.

Tiết Cốc Vũ – Tiết khí thứ 6 trong 24 tiết khí

Tiết khí Cốc Vũ là tiết khí cuối cùng trong các tiết khí mùa Xuân. Cốc Vũ có thể rơi vào ngày 20/04 hoặc 21/04 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 30 độ.

Ý nghĩa: “Cốc” là hạt ngũ cốc nói chung, “Vũ” tức là mưa. 

Khác với tiết khí Vũ Thuỷ mang những cơn mưa phùn lâm râm, tiết Cốc Vũ thường bắt đầu với những cơn mưa rào nặng hạt báo hiệu mùa hạ sắp đến. Nhờ vào cơn mưa nặng hạt này mà cây cối đều tốt tươi. Nhất là các loại cây ngũ cốc, hoa màu.

Bắt đầu tiết Cốc Vũ, không chỉ có vạn vật thay đổi mà quy luật ngũ hành, âm dương cũng có nhiều chuyển biến. Mộc khí bắt đầu chuyển giao sang Hoả Khí nên mọi người cần giữ gìn sức khoẻ, tránh cảm lạnh và thích nghi với nhịp độ ngày dài đêm ngắn.

Ngoài ra, đây là tiết khí đánh dấu sự kết thúc của mùa xuân và sang đầu hạ nên người dân thường sẽ tiến hành lễ tế thần mưa, thần biển. Với mong cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Tiết khí mùa Hạ 

Tiết khí mùa hạ bao gồm 6 tiết khí: bắt đầu với Lập hạ, Tiểu mãn, Mang chủng, Hạ chí, Tiểu thử, Đại thử.

Tiết Lập Hạ – Tiết khí thứ 7 trong 24 tiết khí

Tiết khí Lập Hạ thường được bắt đầu vào ngày 06/03 hoặc 07/03 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 45 độ.

Ý nghĩa: Lập Hạ là tiết khí thứ 7 trong 24 tiết khí, đánh dấu sự khởi đầu của mùa hạ. Tương tự như tiết Lập Xuân, đây là thời điểm “chớm hạ”, bắt đầu có sự thay đổi về nhiệt độ. 

Thời tiết bắt đầu nóng dần lên và thường xuyên xảy ra mưa bão mát mẻ vào hè. Nhờ có mưa mà cây cối càng thêm phát triển tươi tốt để tiến tới mùa thu hoạch.Bên cạnh đó, người nông dân cần chăm sóc kỹ lưỡng, bảo vệ mùa màng tránh khỏi côn trùng cắn phá. 

Còn với ngư dân thì có thể đẩy mạnh trong việc đánh bắt thuỷ hải sản. Bởi khí hậu này tạo điều kiện thuận lợi cho động vật dưới nước phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, do thời gian này mưa nhiều, có thể kéo theo nhiều cơn bão lớn, ngư dân cần hết sức chú ý để bản thân an toàn.

Tiết Tiểu Mãn – Tiết khí thứ 8 trong 24 tiết khí

Tiết khí Tiểu Mãn thường được khởi đầu vào ngày 21/05 hoặc 22/05 dương lịch hằng năm. Tương ứng với mặt trời đang ở vị trí góc 60 độ.

Ý nghĩa: Tiểu Mãn được hiểu là lũ nhỏ do thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều kèm theo lũ lụt. Mực nước sông lúc này dâng cao với nguồn nước dồi dào, không vơi cạn như thời điểm trước. 

Cùng với những đặc trưng của thời tiết, Tiết khí Tiểu Mãn có ý nghĩa rất lớn trong đời sống con người. Đặc biệt trong nông nghiệp, đây là thời điểm hoa màu, cây cối sắp sửa được thu hoạch. Vì vậy, những hoạt động chăm bón, đề phòng nguồn bệnh, lũ lụt cần được coi trọng. 

Ngoài ra, con người cũng cần hết sức chú ý các bệnh truyền nhiễm, tim mạch,.. để bảo vệ sức khoẻ.

Tiết Mang Chủng – Tiết khí thứ 9 trong 24 tiết khí

Tiết khí Mang Chủng thường được bắt đầu vào ngày 06/06 hoặc 07/06 theo lịch dương hằng năm. Vào ngày Mang Chủng, mặt trời đang ở vị trí góc 75 độ.

Ý nghĩa: “Mang” ám chỉ râu hay vòi nhuỵ của các loại ngũ cốc, còn “chủng” có nghĩa là các hạt giống nói chung. Tiết Mang chủng là khoảng thời gian mà cây đã được thụ phấn, phát triển đạt tới độ chín muồi để có thể làm hạt giống cho mùa sau. 

Tiết Mang chủng thường xảy ra mưa bất chợt, đôi khi chúng ta còn có thể thấy cụm sao Thất nữ mọc ( sao tua rua). Đây là thời điểm thích hợp cho việc thu hoạch trái cây, lương thực hoặc trồng trọt vụ trễ. Trong đó, nghi thức gieo mạ là hoạt động nổi bật trong tiết Mang chủng.

Thời tiết nóng bức đưa đến những ảnh hưởng trong sức khoẻ con người. Tốt nhất nên ăn mặc mát mẻ, uống nhiều nước và có chế độ ăn uống khoa học. Bên cạnh đó, cần chú ý chống nắng đầy đủ, hạn chế ra đường khi trời nắng to, nhất vào khoảng 12h trưa tới 15h chiều.

Tiết Hạ Chí – Tiết khí thứ 10 trong 24 tiết khí

Hạ Chí là tiết khí thứ 10 trong 24 tiết khí, thường được bắt đầu vào ngày 21/06 hoặc 22/06 theo lịch dương hằng năm. Trong ngày Hạ Chí, mặt trời đang ở vị trí tọa độ xích kinh 90 độ.

Ý nghĩa: Tiết khí Hạ Chí thường được rơi vào giữa năm, đánh dấu mốc thời điểm giữa hạ. Thời tiết nóng bức lên tới đỉnh điểm, mặt trời chiếu sáng thời gian dài, trời lâu tối. Thậm chí, một vài nơi ở Bắc Âu còn xảy ra hiện tượng “đêm trắng”, thời gian ban đêm chỉ chạng vạng, mờ sáng.

Do những đặc trưng của thời tiết oi bức, gió Tín phong và Mậu dịch hoạt động mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Dẫn đến sự ngưng tụ của hơi nước tạo nên trận mưa kéo dài, thiên tai, bão lũ ảnh hưởng tới cuộc sống người dân. Tuy nhiên, nhiệt độ nóng ẩm lại là điều kiện thuận lợi để sinh vật phát triển mạnh, nguồn thức ăn rất dồi dào.

Ngoài ra, thời tiết Hạ chí thay đổi thất thường dễ dẫn tới cảm cúm, cảm lạnh, sốt xuất huyết,… 

Tiết Tiểu Thử – Tiết khí thứ 11 trong 24 tiết khí

Tiết khí Tiểu Thử có thể được rơi vào ngày 07/07 hoặc 08/07 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 105 độ.

Ý nghĩa: Tiểu thử tức nóng nhẹ, thời tiết nắng nóng nhưng chưa phải là nóng nhất. Là giai đoạn chuẩn bị bước vào thời điểm nóng cực điểm trong năm.

Mặc dù vậy, độ ẩm và nhiệt độ trong tiết khí Tiểu Thử vẫn gọi là cao, tác động lớn tới sự sinh sôi của hệ động vật. Cây trồng phát triển mạnh thì nhiều loài cỏ có hại cũng có cơ hội xâm lấn mạnh mẽ. 

Muông thú, chim chóc, gia cầm hay thuỷ hải sản trong tiết Tiểu thử đều bước sang giai đoạn thịnh vượng nhất. Chúng hoạt động mạnh mẽ và không ngừng sinh sôi, phát triển.

Trong tiết Tiểu thử, người nông dân ngoài việc lo đồng áng còn cần đề phòng và đối phó với thiên tai, bão lũ.

Tiết Đại Thử – Tiết khí thứ 12 trong 24 tiết khí

Tiết Đại thử đứng thứ 12 trong 24 tiết khí, cũng là tiết khí cuối cùng trong mùa Hạ. Chúng thường được bắt đầu vào ngày 22/07 hoặc 23/07 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 120 độ.

Ý nghĩa: “Đại” là lớn, “thử” là nắng nóng. Tiết khí Đại thử đánh dấu mốc thời gian nắng nóng lên mức cao nhất trong năm. Theo khoa học, mặt trời lúc này di chuyển dần về đường xích đạo, mang theo một lượng nhiệt lớn dẫn tới hiện tượng nhiệt độ cao kèm theo áp thấp nhiệt đới và bão lũ.

Tiết khí Đại Thử là thời điểm dương khí cực mạnh, mọi người nên hạn chế ra ngoài vận động để tránh mất nước, mệt mỏi. Con người nên tìm cách tránh nắng bằng những thực phẩm thanh mát như: mướp đắng, đậu xanh, bí đao, cần tây,… Những thực vật này giúp bạn bồi dưỡng cơ thể để ứng phó với sự thay đổi của tiết trời.

Tiết khí mùa Thu

Qua mùa hạ, tiết khí mùa thu bao gồm 6 tiết khí: bắt đầu với Lập thu, tiếp đến Xử thử, Bạch lộ, Thu phân, Hàn Lộ và cuối cùng là Sương Giáng.

Tiết Lập Thu – Tiết khí thứ 13 trong 24 tiết khí

Tiết Lập thu thường được bắt đầu từ ngày 8/8 hoặc 8/9 dương lịch hằng năm khi kết thúc tiết Đại thử. Và được kết thúc vào 23/08 (hoặc 24/08) khi tiết Tiểu Mãn bắt đầu. Tiết khí Lập Thu bắt đầu khi mặt trời đang ở vị trí 135 độ.

Ý nghĩa: Lập Thu là thời điểm đánh dấu khởi đầu tiết trời vào mùa Thu, kết thúc những ngày nắng hè oi ả. Con người cảm thấy thoải mái, dễ chịu hơn nhờ tiết trời mát mẻ, se se lạnh về đêm với cảnh sắc thơ mộng. 

Lập thu có nghĩa to lớn với cả con người và các loài động vật. Đối với con người, Lập Thu là lúc họ phải bận rộn trong việc thu hoạch hoa màu, lương thực. Nhắc tới mùa thu là không thể thiếu cốm xanh, hoa cúc. Còn với động vật thì đây là thời điểm để chúng bắt đầu đi tìm thức ăn để dự trữ cho mùa đông giá rét.

Tiết Xử Thử – Tiết khí thứ 14 trong 24 tiết khí

Tiết khí Xử Thử có thể rơi vào ngày 23/08 hoặc 24/08 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 150 độ.

Ý nghĩa: “Xử” ám chỉ sự chấm dứt, còn “Thử” là sự nóng bức, oi ả. Xử thử bắt đầu, chấm dứt toàn bộ cái nắng nóng oi ả của ngày hè còn vương lại. Tiết trời mát mẻ của ngày thu rõ rệt dần, nhiệt độ Bắc bán cầu cũng bắt đầu hạ xuống.

Ngoài ra, tiết Xử thử thường rơi vào tháng 7 cô hồn âm lịch. Theo quan niệm dân gian, đây là thời điểm trường khí xấu hoạt động mạnh mẽ, gây ra những điềm xấu và cản trở con người trong vạn sự. 

Lễ thất tịch khởi nguồn từ sự tích Ngưu Lang – Chức Nữ cũng được diễn ra vào thời điểm này. Đây vốn là một câu chuyện tình chia ly buồn, thấm đẫm nước mắt. Do đó, chúng ta thường tránh tổ chức việc cưới xin, động thổ khởi công trong tiết khí này để tránh mang lại những điều kém may mắn.

Vào tiết khí Xử Thử, nhiều loài động vật bắt đầu di cư tránh rét, có loại vẫn tiếp tục dự trữ thức ăn. Người nông dân lại tất bật với việc thu hoạch và làm đất chuẩn bị cho vụ đông sắp tới.

Tiết khí Bạch Lộ – Tiết thứ 15 trong 24 tiết khí

Tiết khí Bạch Lộ thường được bắt đầu vào ngày 08/09 hoặc 09/09 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 165 độ.

Ý nghĩa: Bạch lộ nghĩa là sương trắng, tiết Bạch lộ được hiểu là thời gian bắt đầu xuất hiện sương mù giăng lối. Thời điểm này ánh sáng mặt trời mờ nhạt, tiết trời chuyển mát hẳn. Chiều tối ra đường còn thấy hơi lạnh, thường có sương đọng lại trên lá sau ban đêm.

Cuộc sống con người cũng gặp nhiều ảnh hưởng trong tiết bạch lộ. Kỵ nhất là sương mù bao quanh nên khó khăn trong việc vận chuyển vào buổi tối và sáng sớm. Cần có phương án khắc phục để giữ cho bản thân luôn an toàn.

Để đề phòng bệnh tật, con người cần ăn nhiều thực phẩm chứa vitamin để tăng sức đề kháng cho cơ thể.

Tiết Thu Phân – Tiết khí thứ 16 trong 24 tiết khí

Tiết khí Thu Phân thường được bắt đầu vào ngày 22/09 hoặc 23/09 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 180 độ.

Ý nghĩa: Tương tự như tiết Xuân Phân, tiết Thu Phân xác định dấu mốc thời gian giữa mùa Thu. Thu phân bắt đầu khi mặt trời ở vị trí 180 độ và tạo với đường xích đạo 1 góc 90 độ. Vì vậy, độ ẩm cũng như nhiệt độ của hai bên bán cầu là như nhau. Nhiệt độ tiếp tục giảm, nhiều loại cây bước vào mùa rụng lá, tạo nên khung cảnh tuyệt vời.

Do ánh sáng trong thời kỳ này yếu nên các loài thực vật quang hợp kém. Sự sống vạn vật dần chuyển sang trạng thái tiềm ẩn, chờ đợi cơ hội phát triển mới. Một trong những hoạt động đặc biệt trong tiết Thu phân chính là tết trung thu, gia đình có cơ hội sum vầy, tụ họp.

Thu phân cực vượng với người mệnh Kim. Những người này cơ thể khoẻ mạnh, công việc thuận lợi, đón nhiều tin vui trong thời điểm này. Ngược lại, những người Mệnh Mộc dễ có phần uể oải, mệt mỏi dẫn đến đầu óc thiếu tập trung.

Tiết Hàn Lộ – Tiết khí thứ 17 trong 24 tiết khí

Tiết khí Hàn Lộ thường được bắt đầu vào ngày 08/10 hoặc 09/10 theo lịch dương hằng năm. Vào ngày Hàn Lộ, mặt trời đang ở tọa độ xích kinh 195 độ.

Ý nghĩa: “Hàn” là giá lạnh, tê buốt; còn “Lộ” nghĩa là sương mù hay giọt nước còn đọng lại trên cành lá. Như vậy, Hàn Lộ nghĩa là thời điểm xuất hiện sương mù buốt giá. 

Những nước ở nửa Bắc bán cầu nhận được rất ít ánh sáng mặt trời nên trời sẽ tối sớm. Các hạt sương xuất hiện từ tiết Bạch lộ khi tới Tiết Hàn lộ không chỉ thêm mờ ảo mà còn rất lạnh lẽo. 

Đây là thời điểm chớm nở của mùa đông, dương khí nơi mùa hạ dần nhường chỗ âm khí. Cây cối cũng bắt đầu ngưng trệ hoạt động, động vật bước vào kỳ ngủ đông dài đằng đẵng.

Hoạt động sinh lý của con người cũng cần có biện pháp thích nghi với sự biến hoá này. Do đó, cần thực hiện nhiều biện pháp chống rét như: mặc thêm áo, tăng cường ăn các thực phẩm giàu đạm như: sữa, cá, tôm, thịt bò,… 

Tiết Sương Giáng – Tiết khí thứ 18 trong 24 tiết khí

Tiết khí Sương Giáng đứng thứ 18 trong 24 tiết khí, cũng là tiết khí cuối cùng thuộc mùa Thu. Chúng thường được bắt đầu vào ngày 23/10 hoặc 24/10 theo lịch dương hằng năm sau khi kết thúc tiết Hàn Lộ. Trong ngày Sương Giáng, mặt trời đang ở tọa độ xích kinh 210 độ.

Ý nghĩa: “Sương” tức hạt sương, giọt nước mong manh; còn “giáng” là rơi xuống, rớt xuống. Sương Giáng là tiết khí sương rơi rất nhiều, dày đặc. Chúng bao phủ toàn bộ khu vực gây hạn chế tầm nhìn.

Nét đặc trưng trong tiết Sương Giáng là hình ảnh hơi nước bốc lên từ ao hồ, sông suối. Tiết trời có gió khô lạnh, sương rơi nhiều, thậm chí xuất hiện cả sương muối gây hại cho hoa màu. Vì vậy, con người cần chú ý chăm sóc cây trồng vật nuôi hơn bao giờ hết. 

Ông bà ta xưa có câu “ bổ đông không bằng bổ tiết sương giáng”, con người cũng cần tích cực bồi bổ cho mình để nâng cao thể chất khi bước vào tiết khí này.

Tiết khí mùa Đông

Mùa thu đã qua, mùa đông lại đến. Tiết khí mùa Đông bao gồm 6 tiết khí: Tiết Lập Đông, Tiểu Tuyết, Đại Tuyết, Đông Chí, Đại Hàn và cuối cùng là Tiểu hàn.

Tiết Lập Đông – Tiết khí thứ 19 trong 24 tiết khí

Tiết khí Lập Đông thường được bắt đầu vào ngày 07/11 hoặc 08/11 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 225 độ. Tương tự như Lập Thu, đây là tiết khí bắt đầu của mùa đông.

Ý nghĩa: Lập Đông là tiết khí đánh dấu sự khởi đầu của một mùa đông lạnh lẽo. Khi này, nhiệt độ và ánh sáng nơi bắc bán cầu nhận được là rất nhỏ. Chúng ta thường nhận được những đợt gió lạnh đầu mùa từ phía Bắc tràn về, đêm nhanh tối và trời sáng muộn.

Với đặc điểm thời tiết như vậy, thực vật cần duy trì lượng nước tối đa để tránh khô héo. Bà con nông dân thì canh tác rau ôn đới và một số rau màu vụ đông như: bắp cải, súp lơ, su hào,… 

Ngoài ra, việc chăm sóc các giống vật nuôi cũng phải lưu ý khi bước vào tiết Lập đông. Cần tránh sương gió, sử dụng thêm các loại đèn chiếu sáng để giữ thân nhiệt cho chúng. Đối với con người, ngoài việc giữ ấm thì đây là thời điểm mà những người mắc bệnh tim mạch cần hết sức lưu tâm.

Tiết Lập Đông là thời điểm tết cơm mới, nhiều hoạt động được tổ chức để ăn mừng sự thắng lợi của mùa màng.

Tiết Tiểu Tuyết – Tiết khí thứ 20 trong 24 tiết khí

Tiết khí Tiểu Tuyết thường được bắt đầu vào ngày 22/11 hoặc 23/11 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 240 độ.

Ý nghĩa: Tiết khí Tiểu tuyết bắt đầu với những trận tuyết nhỏ rơi đầu mùa. Chúng xuất hiện lẻ tẻ, chưa có tính hệ thống và rơi với lượng vừa phải. Do đặc điểm địa lý, tại Việt Nam sẽ không nhìn rõ tiết khí này như các nước Trung Quốc, Nhật Bản. 

Vào ngày Tiểu Tuyết, không thấy rõ mặt trời, đất trời mù mịt, không mưa. Song hành cùng với thời tiết này là hiện tượng sương muối, nước đóng băng. Trong tiết Tiểu Tuyết, nên ăn nhiều thực phẩm bảo vệ tim mạch, phòng xuất huyết não như: rau cần, củ cải, táo mèo,…

Theo văn hoá Hàn Quốc, vào những ngày tuyết đầu mùa rơi trong tiết Tiểu tuyết, mọi điều ước đều trở thành hiện thực và tất cả những lời nói dối đều được tha thứ.

Tiết Đại Tuyết – Tiết khí thứ 21 trong 24 tiết khí

Tiết khí Đại Tuyết thường được bắt đầu vào ngày 07/12 hoặc 08/12 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí tọa độ xích kinh 255 độ.

Ý nghĩa: Nếu tiết Tiểu Tuyết chỉ xảy ra những trận tuyết nhỏ thì sang Đại Tuyết đã hình thành những trận tuyết lớn. 

Chúng thường xuyên diễn ra mật độ dày đặc, tạo nên cảnh tượng mùa đông hoang tàn. Tại Việt Nam, chúng ta có thể cảm nhận được bằng những trận gió mùa Đông bắc với cường độ mạnh. Một số nơi như Sapa có thể nhìn thấy tuyết rơi. 

Trong tiết Tiểu Tuyết, các loài thực vật gần như ngừng hoạt động, chuyển sang trạng thái tiềm ẩn. Chúng sử dụng nguồn nước và dinh dưỡng đã tích trữ trước để duy trì tới mùa Xuân năm sau. Đó là lý do tại sao chúng ta thường thấy cây cối xác xơ, trơ trụi lá vào ngày đông.

Thời tiết Đại tuyết rét buốt, con người nên hạn chế ra ngoài vào sáng sớm hoặc ban đêm. Tích cực ăn các thực phẩm có tính cay nóng để tăng cường dương khí, giữ ấm cho cơ thể. Ngoài ra, việc tập thể dục thể thao mỗi ngày càng giúp khí huyết lưu thông, tăng cường sức đề kháng. 

Tiết Đông Chí – Tiết khí thứ 22 trong 24 tiết khí

Tiết khí Đông Chí thường được bắt đầu vào ngày 21/12 hoặc 22/12 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 270 độ.

Ý nghĩa: Theo phương Đông, tiết Đông Chí là thời điểm giữa mùa đông, mặt trời chiếu thẳng xuống chí tuyến Nam tại bán cầu Bắc. Vào ngày này, bình minh thường tới muộn, thế nhưng hoàng hôn lại tới sớm. 

Trong tiết Đông chí, con người và tất cả sinh vật đều trong trạng thái co cụm nghỉ ngơi, hạn chế tối đa mọi hoạt động.

Theo phong thuỷ, tiết Đông Chí là tiết khí của mùa Đông, là mùa Thuỷ vượng. Những người mang Mệnh thuỷ làm gì vào tiết này cũng đều tốt đẹp, hanh thông. Tuy nhiên, với những người thuộc mệnh Hoả trong tiết này lại không được lợi.

Tiết Tiểu Hàn – Tiết khí thứ 23 trong 24 tiết khí

Tiết khí Tiểu Hàn thường được bắt đầu vào ngày 05/01 hoặc 06/01 theo lịch dương hằng năm, khi mặt trời đang ở vị trí 285 độ.

Ý nghĩa: “Tiểu” là vẫn còn nhỏ, non; “Hàn” có ý nghĩa là lạnh. Do đó, tiết Tiểu hàn ám chỉ thời gian lạnh nhưng vẫn chưa phải là kỳ khắc nghiệt nhất. Thời tiết có những đợt rét lạnh nhưng ở mức dễ chịu, khởi đầu cho giai đoạn cực rét.

Do nước ta nằm hoàn toàn ở bán cầu Bắc nên sẽ cảm nhận rõ rệt đặc điểm của tiết Tiểu Hàn. Trong thời gian này, chú ý giữ ấm thân nhiệt, tích trữ lương thực và chuẩn bị cho Tết Nguyên Đán sắp tới.

Bên cạnh đó, người xưa quan niệm rằng: mọi việc đại sự muốn thành công phải được lên kế hoạch vào tiết tiểu hàn. Nhắc nhở chúng ta đây là thời điểm tốt để lên kế hoạch cho những dự định trong năm tới. Chớ chậm trễ mà làm hỏng việc lớn. 

Tiết Đại Hàn – Tiết khí thứ 24 trong 24 tiết khí

Tiết Đại Hàn là tiết khí cuối cùng, hoàn thành chu kỳ 24 khí tiết trong một năm. 

Chúng thường được bắt đầu vào ngày 20/01 hoặc 21/01 dương lịch hằng năm khi hết tiết Tiểu Hàn. Và được kết thúc vào ngày 04/02 hoặc ngày 05/02 để bắt đầu một chu kỳ mới – tiết Lập Xuân bắt đầu. Vào ngày Đại hàn, mặt trời ở vị trí tọa độ xích kinh 300 độ.

Ý nghĩa: Đúng như tên gọi của nó, Đại hàn tức là giá lạnh đến cực độ, trời rét căm căm đến thấu xương. Đây được coi là thời điểm lạnh lẽo nhất trong một năm. Trong thời gian này, bầu trời âm u, nhiệt độ xuống mức đỉnh điểm. Hầu hết không có mưa mà chỉ có những đợt gió lạnh hanh khô liên tràn về.

Tuy thời tiết khắc nghiệt là thế, nhưng cây cối lại bắt đầu chuyển mình có dấu hiệu hồi sinh. Nhiều loại cây đã bắt đầu đâm chồi, nảy lộc như mai, đào, tuyết mai,… Từng đàn chim én tránh rét ở Phương Nam đã bắt đầu trở lại, báo hiệu một mùa xuân sắp tới.

Vào những ngày cuối đông, giáp tết, lòng người lại thấy nhộn nhịp hơn bao

giờ hết. Những người nông dân cần quan sát kỹ lưỡng sự thay đổi của thời tiết để chăm sóc tốt cho hoa màu, động vật. Chuẩn bị tốt những thực phẩm bán trong Tết Nguyên Đán để tránh những thiệt hại không đáng có.

Trên đây là những thông tin chi tiết về 24 Tiết khí trong năm: Tên gọi, ý nghĩa, cách tính. Lịch 24 khí trong năm cũng chỉ là một loại lịch nghiên cứu về sự chuyển động của mặt trời ảnh hưởng tới cuộc sống ra sao. Dẫu vậy, việc nắm bắt sự thay đổi khí trời vốn là một điều vô cùng thú vị. Giúp ta nếm trải mùi vị Xuân, Hạ Thu, Đông rõ rệt và chân thực nhất trong một đời người.